Kamulaştırma bedelinin istinaf incelemesinde, yerel mahkemece belirlenen bedeli bilirkişi incelemesi yaptırmaksızın ve itirazlar dinlenmeden doğrudan başka bir dosyadaki verileri baz alarak düşürmesinin hatalı olduğu hk. AYM

Karar

 

 

İKİNCİ BÖLÜM

KARAR

 

Başkan	:	Kadir ÖZKAYA
Üyeler	:	M. Emin KUZ
		Rıdvan GÜLEÇ
		Basri BAĞCI
		Kenan YAŞAR
Raportör	:	Mahmut ALTIN
Başvurucu	:	Hüseyin CENGİZ
Vekili	:	Av. Ahmet Emre CEYLAN

 

 

I. BAŞVURUNUN ÖZETİ

 

1. Başvuru, kamulaştırılan taşınmazın bedelinin düşük belirlenmesi nedeniyle mülkiyet hakkının ihlal edildiği iddiasına ilişkindir.

 

2. Ankara-İzmir Hızlı Tren Projesi kapsamında Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları İşletmesi Genel Müdürlüğü (TCDD/İdare) tarafından kamulaştırma kararı

alınmıştır. Bu doğrultuda başvurucunun maliki bulunduğu Uşak ili Merkez ilçesi Karahasan köyünde kâin 554 parsel sayılı 14.700 m² yüz ölçümündeki taşınmazın 914.01 m² yüz ölçümündeki kısmı hakkında acele kamulaştırma kararı verilerek 35.569,04 TL acele kamulaştırma bedeli başvurucu adına bankaya depo edilmiştir.

 

3. Tarafların kamulaştırma bedeli hususunda uzlaşmaya varamamaları üzerine İdare tarafından başvurucu aleyhine 10/8/2018 tarihinde Uşak 1. Asliye Hukuk Mahkemesinde (Mahkeme) kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davası açılmıştır.

 

4. Mahkemece hükme esas alınan 5/4/2019 tarihli bilirkişi raporunda taşınmazın kuru tarım arazisi niteliğinde ve aktif kullanımda kapama meyve (badem) bahçesi olduğu vurgulanmıştır. Raporda net gelir yöntemi esas alınarak 25 adet badem ağacı ve arazide yetişmesi mutat münavebe ürünleri dikkate alınarak 32.385,69 TL kamulaştırma bedeli hesaplanmıştır. Mahkemece bu bilirkişi raporuna itibar edilerek 31/5/2019 tarihinde davanın kabulüyle taşınmazın İdare adına tesciliyle 32.385,69 TL kamulaştırma bedeline hükmedilmiştir.

 

5. Tarafların istinaf talebi üzerine İzmir Bölge Adliye Mahkemesi 5. Hukuk Dairesi (Daire) 28/11/2019 tarihinde mahkeme kararı kaldırılarak kesin olmak üzere 18.771,15 TL kamulaştırma bedeline hükmedilmiştir. Kararın gerekçesinin ilgili kısmı şöyledir:

 

"...taşınmazın kuru tarım arazisi olarak nitelendirilerek, buğday-nohut-arpa-haşhaş münavebesi uygulanmak suretiyle, Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğünün 2017 yılına ait üretim masraflarıyla hasat dönemindeki ortalama toptan kg. satış fiyatı üzerinden hesaplama yapılarak ve değerlendirme/dava tarihi olan 2018 yılına endeks uygulanmak suretiyle değer belirlenmesi doğru bulunmamıştır. Zira, Kamulaştırma Kanununun 11/1-f maddesi uyarınca; o yörede mutad olarak ekilen münavebeli ürünleri ve münavebeye alınan ürünlerin dekar başına verim miktarları, değerlendirme tarihi olan dava yılı dekar başına üretim masrafları ile hasat dönemindeki ortalama toptan kg. satış fiyatlarının İl/İlçe Tarım Müdürlüğünden sorulmasından sonra taşınmazın olduğu gibi kullanılması halinde getireceği net gelirine göre bedel belirlenmelidir.

 

Bu nedenle, Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğüne ait 2018 yılına ilişkin maliyet cetveli, istinaf incelemesi için dairemize gelen başka dosyadan, dosya arasına alımı sağlanılarak raporun denetimi yapılmış olup, bu verilere göre gelir hesabının yapılması mümkün olduğundan, usul ekonomisi de dikkate alınarak, bu hususta ek rapor alınmamış ve dairemizce yeniden değerlendirme yapılmıştır.

 

...

 

Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğü'nün 15/11/2019 tarih ve E.3514221 sayılı cevabi yazısında, 2018 yılı itibariyle, 15 yaşında bir adet badem ağacının il ortalamasına göre fiyatı 398,00-TL - 567,00-TL arasında olacağı bildirilmekle;

 

-Kamulaştırılan kısımda bulunan 15 adet badem ağacının bedeli : (567,00-TL/adet x 15 adet) = 8.505,00-TL..."

 

6. Başvurucu nihai hükmü 15/12/2019 tarihinde öğrendikten sonra 14/1/2020 tarihinde bireysel başvuruda bulunmuştur.

 

7. Komisyonca, başvurunun kabul edilebilirlik ve esas incelemesinin Bölüm tarafından yapılmasına karar verilmiştir.

 

II. DEĞERLENDİRME

 

8. Başvurucu, Daire kararında kamulaştırılan her bir alan kendi özelinde değerlendirilir ilkesine aykırı olarak Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğü tarafından başka bir dosyaya gönderilmiş veriler bazı alınarak kamulaştırma bedelinin belirlenmesinden yakınmaktadır. Başvurucu bununla birlikte başvuru konusu taşınmazda alelade tarım arazisinden çok daha değerli badem yetiştiriciliği yapıldığını ve badem ağaçlarına rayicinin oldukça altında değer biçildiğini iddia etmiştir. Başvurucu öte yandan badem ağaçlarının kamulaştırma bedelinin yaş değil kalan ekonomik ömrü üzerinden hesaplandığını buna göre mahkeme dosyasındaki verilere göre badem ağaçlarının 15 yıl daha ekonomik ömrü esas alınarak hesaplanması gerektiği hâlde badem ağaçlarının yaşının esas alındığını savunmuştur. Başvurucu ayrıca taşınmazda 25 badem ağacı olmasına rağmen Daire tarafından 15 badem ağacının olduğu kabul edilerek hesaplama yapıldığını vurgulamıştır. Buna ilaveten kalıntı odun bedeline de karar verilmesi gerekirken bu hususta karar verilmediği ileri sürülmüştür. Bakanlık görüşünde; öncelikle başvurunun kabul edilebilirlik kriterleri yönünden değerlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır. Ardından Dairenin dosyadaki tüm veriler dikkate alınarak ve mevcut bilgiler kapsamında yeni bir bilirkişi tayinini gerektirecek derecede teknik anlamda bir ihtiyaç olmadığı kanaatine varılarak kamulaştırma bedelini tespit etme yoluna gittiği beyan edilmiştir. Başvurucu, Bakanlık görüşüne karşı beyanında başvuru formunda belirttiği iddialarını yinelemiştir.

 

9. Başvuru mülkiyet hakkı kapsamında incelenmiştir.

 

10. Kamulaştırılan taşınmaz, başvurucuların mülkiyetinde bulunduğundan mülkün varlığı noktasında tartışma bulunmamaktadır. Ayrıca başvurucuların taşınmazının kamulaştırılmasının mülkiyet hakkına müdahale teşkil ettiği kuşkusuzdur. Anayasa Mahkemesinin çok sayıda kararında da belirtildiği üzere taşınmazın kamulaştırılması mülkten yoksun bırakma niteliği taşımaktadır (Mehmet Akdoğan ve diğerleri, B. No: 2013/817, 19/12/2013, § 32; AYM, E.1988/34, K.1989/26, 21/6/1989; E.2011/58, K.2012/70, 17/5/2012).

 

11. Uyuşmazlık konusu taşınmaz 4/11/1983 tarihli ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu çerçevesinde kamulaştırılmıştır. Dolayısıyla kamulaştırma yoluyla yapılan müdahalenin kanuni bir dayanağının bulunduğu kuşkusuzdur. Öte yandan lojistik merkezi için taşınmazın kamulaştırılması işleminin kamu yararı amacına dayandığı hususunda tereddüt bulunmamaktadır. Dolayısıyla kamu makamlarınca başvurucuların mülkiyet hakkına yapılan müdahaleyle gerçekleştirilmek istenen amaç ile bu amacı gerçekleştirmek için kullanılan araçlar arasında makul bir ölçülülük ilişkisinin olup olmadığı değerlendirilmelidir.

 

12. Anayasa Mahkemesi Mehmet Akdoğan ve diğerleri (B. No: 2013/817, 19/12/2013), Mukadder Sağlam ve diğerleri (B. No: 2013/2511, 22/1/2015), Abdülkerim Çakmak ve diğerleri (B. No: 2014/1964, 23/2/2017), Ali Taşgeldi (B. No: 2018/30814, 16/11/2021) ve Kamil Darbaz ve Gmo Yapı Grup End. San. Tic. Ltd. Şti. (B. No: 2015/12563, 24/5/2018) kararlarında uygulanacak anayasal ilkeleri belirlemiştir. Bu kararlarda, taşınmaz bedelinin tespitinin teknik ve uzmanlık gerektirmesi nedeniyle kamulaştırılan taşınmazın bedelinin tespitinin uzman mahkemelerin ve Yargıtayın bu konudaki uzman dairelerinin yetki ve görevinde olduğu, Anayasa Mahkemesinin görevinin kamulaştırma bedelinin tespiti yönteminin gerçek bedelin ödenmesini temin edip etmediğini incelemekten ibaret olduğu vurgulanmıştır. Öte yandan Anayasa Mahkemesinin bir temyiz mercii olmadığı, inceleme yetkisinin sınırlı olduğu ve bir temyiz mercii gibi hareket ederek derece mahkemesi kararlarını her yönüyle hukuka uygunluk denetimine tabi tutmayacağına dikkat çekilmiştir. Bununla birlikte Anayasa'nın46. maddesine gerçek değerin kamulaştırma bedeli olarak ödenmesi mülkiyetten yoksun bırakılan malikler için anayasal bir güvencedir. Bu madde ışığında Anayasa'nın 13. ve 35. maddelerine göre müdahalenin ölçülü olabilmesi için gerçek değerin ödenmesini sağlayabilmek için gerekli usule ilişkin güvencelerin etkili bir biçimde uygulanması ve mahkemelerin ilgili ve yeterli bir gerekçe ile gerçek değeri belirlemeleri gerekir.

 

13. Bu ilkeler ışığında somut olay değerlendirildiğinde öncelikle gerçek kamulaştırma bedelinin net gelir yöntemine göre belirlendiği kamulaştırma davalarında başvuru konusu taşınmazda yetiştirilen mutat münavebe ürünlerinin hesaplamaya esas alınması gerektiğini vurgulamak gerekir. Somut olayda da Mahkemece hükme esas alınan bilirkişi raporunda net gelir yöntemi esas alınarak hesaplama yapılmıştır. Ayrıca başvuru konusu taşınmazda bulunan 25 badem ağacının değeri de eklenerek toplam 32.385,69 TL kamulaştırma bedeli tespit edilmiştir. Buna mukabil istinaf incelemesini yapan Daire, mahkeme kararını kaldırarak ek bilirkişi raporu almadan istinaf denetimlerinden geçen başka bir dosyadaki Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğüne ait 2018 yılına ilişkin maliyet cetveli verilerine göre değerlendirme/hesaplama yaparak 18.771,15 TL kamulaştırma bedeline hükmetmiştir. Başvurucunun kamulaştırma bedelinin tespitinde Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğüne ait 2018 yılına ilişkin maliyet cetveli verilerinin esas alınması ve badem ağaçlarının sayısı dışındaki şikâyetlerine ilişkin olarak yukarıda alıntılanan Daire kararındaki gerekçelerin ilgili ve yeterli olduğu ve Dairenin ulaştığı kanaatin keyfî ve temelsiz olduğunun söylenmesi için hiçbir neden bulunmamaktadır. Öte yandan başvurucunun kalıntı odun bedeline ilişkin şikâyetini istinaf dilekçesinde dile getirmediğini de vurgulamak gerekir.

 

14. Mahkeme 32.385,69 TL kamulaştırma bedeline hükmetmişken istinaf incelemesini yapan Daire, Uşak İl Tarım ve Orman Müdürlüğüne ait 2018 yılına ilişkin maliyet cetveli verilerini esas alarak 18.771,15 TL kamulaştırma bedeline hükmetmiştir. Daire bu sonuca varırken ek bilirkişi raporu almadan istinaf denetimlerinden geçen başka bir dosyadaki verileri dikkate alarak karar vermiştir. Ne var ki Daire, söz konusu verileri ve bu verilerek esas alınarak yapılan hesaplamayı tebliğ etmeden, başvurucunun bu maliyet cetveli verileri ve kamulaştırma bedelinin hesap yöntemine karşı beyanlarını almadan, çelişme imkânı sağlanmadan Mahkemenin hükmettiği kamulaştırma bedelinin neredeyse yarısı oranında bir kamulaştırma bedeline hükmetmiştir. Bu koşullarda maliyet cetveli verileri ve kamulaştırma bedelinin hesap yöntemine yönelik başvurucuya yorumda/itirazda bulunma konusunda etkin ve pratik imkânların sağlanmaması nedeniyle Dairece izlenen yöntemin mülkiyet hakkının usulü güvencelerine uygun olmadığı ve başvurucunun menfaatlerini koruyan güvenceler içermediği değerlendirilmiştir.

 

15. Bununla birlikte Mahkemece aldırılan bilirkişi raporlarında başvuru konusu taşınmazda 25 adet badem ağacının bulunduğu kabul edilerek hesaplama yapılmasına ve bu hususta ihtilaf/itiraz olmamasına rağmen Daire tarafından gerekçe belirtilmeksizin 15 adet badem ağacının değerinin hesaplandığı, 10 adet badem ağacının değerinin kamulaştırma bedeli hesabında dikkate alınmadığı anlaşılmaktadır. Eksik hesap edilen badem ağaçlarının değerinin 5.670 TL olarak kabul edildiği gözönünde bulundurulduğunda 10 adet badem ağacının hesaplama dışı bırakılmasının kamulaştırma bedelini önemli oranda etkilediği aşikârdır. Dolayısıyla kamulaştırma bedelini önemli oranda etkileyen bu hususun ilgili ve yeterli gerekçeyle değerlendirilmeden verilen kararın Anayasa'nın 46. maddesinin birinci fıkrasındaki gerçek karşılığın ödenmesi güvencesine aykırı olduğu kanaatine ulaşılmıştır. Buna göre sonuç olarak başvurucunun mülkiyet hakkı ile müdahalenin dayandığı kamu yararı arasında olması gereken adil denge, başvurucu aleyhine bozulmuş olup mülkiyet hakkına yapılan müdahale ölçüsüzdür.

 

16. Açıklanan gerekçelerle Anayasa’nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının ihlal edildiğine karar verilmesi gerekir.

 

III. GİDERİM

 

17. Başvurucu, ihlalin tespit edilmesi ile yargılamanın yenilenmesine hükmedilmesini talep etmiştir.

 

18. Başvuruda tespit edilen mülkiyet hakkı ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmasında hukuki yarar bulunmaktadır. Bu kapsamda

kararın gönderildiği yargı mercilerince yapılması gereken iş, yeniden yargılama işlemlerini başlatmak ve Anayasa Mahkemesini ihlal sonucuna ulaştıran nedenleri gideren, ihlal kararında belirtilen ilkelere uygun yeni bir karar vermektir (30/3/2011 tarihli ve 6216 sayılı Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun’un 50. maddesinin (2) numaralı fıkrasında düzenlenen bireysel başvuruya özgü yeniden yargılama kurumunun özelliklerine ilişkin kapsamlı açıklamalar için bkz. Mehmet Doğan [GK], B. No: 2014/8875, 7/6/2018, §§ 54-60; Aligül Alkaya ve diğerleri (2), B. No: 2016/12506, 7/11/2019, §§ 53-60, 66; Kadri Enis Berberoğlu (3) [GK], B. No: 2020/32949, 21/1/2021, §§ 93-100).

 

IV. HÜKÜM

 

Açıklanan gerekçelerle;

 

A. Mülkiyet hakkının ihlal edildiğine ilişkin iddianın KABUL EDİLEBİLİR OLDUĞUNA,

 

B. Anayasa'nın 35. maddesinde güvence altına alınan mülkiyet hakkının İHLAL EDİLDİĞİNE,

 

C. Kararın bir örneğinin mülkiyet hakkının ihlalinin sonuçlarının ortadan kaldırılması için yeniden yargılama yapılmak üzere Uşak 1. Asliye Hukuk Mahkemesine (E.2018/556, K.2019/329) GÖNDERİLMESİNE,

 

D. 446.90 TL harç ve 9.900 TL vekâlet ücretinden oluşan toplam 10.346,90 TL yargılama giderinin başvurucuya ÖDENMESİNE,

 

E. Ödemenin kararın tebliğini takiben başvurucunun Hazine ve Maliye Bakanlığına başvuru tarihinden itibaren dört ay içinde yapılmasına, ödemede gecikme olması hâlinde bu sürenin sona erdiği tarihten ödeme tarihine kadar geçen süre için yasal FAİZ UYGULANMASINA,

 

F. Kararın bir örneğinin Adalet Bakanlığına GÖNDERİLMESİNE 8/6/2023 tarihinde OYBİRLİĞİYLE karar verildi.

Bu sayfa 228 kez görüntülendi.