Özeti

                                                                   

 

                                                            DERNEKLER HUKUKU VE DERNEK ÜYELİĞİNİN SONA ERMESİ

 

           A. GİRİŞ

 

4721 sayılı TMK’nin m. 56/1 hükmüne göre “Dernekler, gerçek veya tüzel en az yedi kişinin kazanç paylaşma dışında belirli ve ortak bir amacı gerçekleştirmek üzere, bilgi ve çalışmalarını sürekli olarak birleştirmek suretiyle oluşturdukları, tüzel kişiliğe sahip kişi topluluklarıdır.”. Tanımdan da anlaşılacağı üzere dernekler gerçek veya tüzel kişi en az yedi kişinin katılımıyla kurulabilmektedir. Kanun hükmünde de açıkça ifade edildiği üzere derneklerin amacı hiçbir şekilde kazanç paylaşma olamaz.

 

Dernekler tüzel kişiliğe sahip kuruluşlardır. Derneğin kendisi tüzel kişi olmasına rağmen derneğin şubesi tüzel kişiliğe sahip değildir. Dernek şubelerinin organlarının bulunması, şubelerin tüzel kişiliği bulunduğu sonucunu doğurmamaktadır.[1]

 

Tüzel kişi olan dernekler şirketler gibi kişi topluluğu türüne girmektedir. Ancak derneklerin kuruluş amacı şirketlerden farklıdır. Şirketlerin amaçları kazanç paylaşmak olmasına rağmen dernekler ancak  “kazanç paylaşma dışında” bir amaçla kurulabilmektedirler. Derneklere dahil olan gerçek ve tüzel kişilere ise üye denilmektedir.

 

4721 sayılı TMK’ye göre Herkes, önceden izin almaksızın dernek kurma hakkına sahiptir. Her derneğin bir tüzüğü bulunur. [2]

 

Hukuk sistemimizde dernek kurma hakkı bakımından özgürlük sistemi benimsenmiştir. Bu nedenle Yargıtay öngörülen istisnai haller dışında yeni kapatma nedenlerinin oluşturulamayacaktır. İsim benzerliğinin kapatma nedenleri arasında düzenlenmemesi nedeniyle Anayasanın dernek kurma özgürlüğü ilkesine aykırı olarak; kapatma nedeni olarak kabul edilmesinin mümkün olmadığı yönünde bir içtihat geliştirmiştir.[3]

 

           B. DERNEKLERDE ÜYELİK

 

Kural olarak hiç kimse bir derneğe üye olmaya ve hiçbir dernek de üye kabul etmeye zorlanamaz. (TMK m.63). Üye olmanın ön koşulu ise fiil ehliyetine sahip olmaktır. Gerçekten de TMK m.64/1’de “Fiil ehliyetine sahip bulunan her gerçek kişi ile tüzel kişiler, derneklere üye olma hakkına sahiptir.” Denilmektedir. Kendisine başvurulan dernek 30 gün içinde başvuruyu bir karara bağlayıp başvuruyu yapana yazıyla bildirmesi gerekmektedir. (TMK m64/2). 30 gün geçmesine rağmen herhangi bir cevap alınmazsa bu durumda isteğin reddedildiği şeklinde yorum yapmak gerekir. Unutulmamalıdır ki üyeliğin kabulü veya reddi dernek açısından bir takdir hususu olduğundan üyeliğin reddine karşı bir kanuni yol mevcut değildir.

 

       C. Dernek Üyeliğinin Sona Ermesi:  

 

 1.Kendiliğinden sona erme

Dernek üyeliğinin kendiliğinden sona ermesi TMK m. 65’te düzenlenmiştir. Hükme göre üyelik için kanunda veya tüzükte aranılan nitelikleri sonradan kaybedenlerin dernek üyeliği kendiliğinden sona erer. Dikkat edileceği üzere üyeliğin kendiliğinden sona ermesi sadece kanundaki ölüm veya ehliyet kaybı gibi nedenlerle değil, dernek tüzüğünde aranılan bir takım şartların sonradan kaybedilmesi ile de olabilmektedir.

 

           2. Çıkma ile sona erme

 

Kanunun devamında düzenlenen 66. Maddesinde ise dernek üyeliğinin çıkma ile nasıl sona erdiği düzenlenmiştir. İlgili hükme göre hiç kimse, dernekte üye kalmaya zorlanamaz. Her üye yazılı olarak bildirmek kaydıyla, dernekten çıkma hakkına sahiptir. Görüldüğü üzere dernekten çıkma için üyenin herhangi bir sebep göstermesi gerekmez. Dernek üyesinin yazılı bir istifa belgesini dernek yönetimine usulüne uygun olarak tebliğ etmesi dernek üyeliğinden çıkması için yeterlidir.

 

         2.Çıkarılma ile sona erme

 

Dernek üyeliğini sona erdiren bir diğer hal ise çıkarılmadır. TMK m. 67/1’de düzenlenen ilgili hükümde tüzükte üyelerin çıkarılma sebeplerinin gösterilebileceği düzenlenmiştir. Devam fıkrasında ise, dernek tüzüğünde üyelerin çıkarılma sebepleri gösterilmişse, gösterilen sebebe istinaden çıkarma kararına bu sebeplerin haklı sayılamayacağı iddiasıyla itiraz edilemeyeceği ifade edilmiştir. (TMK m. 67/2).

 

TMK’nin m.67/3 hükmünde ise tüzükte çıkarma müessesesi düzenlenmemişse üyelerin ancak haklı sebeple çıkarılabileceği düzenlenmiş ve alınan bu çıkarma kararına haklı sebep bulunmadığı ileri sürülerek itiraz edilebileceği düzenlenmiştir.[4]

 

Ez cümle üyelikten çıkarılma koşullarının dernek tüzüğünde ayrıntılı olarak düzenlenmesi çıkarılma sebebinin haklı olup olmadığı yönündeki itirazlara karşı bir savunma mekanizması olarak işlev görmektedir.

 

Önemle belirtmek gerekir ki derneklerde üyeliğe kabul ve üyelikten çıkarma hakkında son kararı genel kurul verir. Eğer dernek üyeliğinden çıkarılma kararını yönetim kurulu vermiş ise, verilen bu çıkarma kararına karşı dernek için denetim yolları tüketilmedikçe iptal davası açılamaz. [5]

 

Üyelikten haklı nedenle çıkarılan kişi, ihraç kararının alındığı genel kurul toplantısına katılmışsa, dernekten ihraç kararının verilme tarihinden itibaren bir ay içinde iptal davasını açmalıdır. Toplantıda hazır bulunmamışsa da bir aylık süresi kararı öğrenme tarihinde başlar. Fakat bu süre her halde karar tarihinden itibaren üç ayı aşamaz. Bu süre hak düşürücü olup, def’i değil itiraz niteliğindedir. 

 

        D. Ödenti verme borcu

 

Üyelerin ödenti verme borcu tüzükle düzenlenir. Tüzükte düzenleme yoksa üyeler, dernek amacının gerçekleşmesi ve borçlarının karşılanması için zorunlu ödentilere eşit olarak katılırlar. Dernekten çıkan veya çıkarılan üye, üyelikte bulunduğu sürenin ödentisini vermek zorundadır. (TMK m.70/1)

 

Onursal üyeler ise ödenti vermek zorunda değildir. Zira onursal üyelerin oy hakları da yoktur.

 

        E. Derneklere ilişkin uyuşmazlıklarda Yargılama usulü

 

5253 sayılı Dernekler Kanununun 18. Maddesine göre “Bu Kanunla ilgili olarak hukuk mahkemelerinde bakılacak davalarda basit yargılama usulü uygulanır.” Denilmektedir. Hükümden de anlaşılacağı üzere Dernekler Kanunu ile ilgili olarak hukuk mahkemelerinde bakılacak davalarda basit yargılama usulü uygulanır.

 

         F. Derneklere ilişkin uyuşmazlıklarda Yetki Kuralı:

 

Derneklerle ilgili mevzuatta düzenlenen dernek ile üyeler arasındaki davaların dernek merkezinin bulunduğu yerdeki mahkemede bakılacağına dair yetki kuralı kesin nitelikte olup kamu düzenine ilişkin olduğundan Mahkemece re'sen göz önüne alınması gerekir.[6]

 

      G. Aidat Ödeme Yükümlülüğünde Temerrüt Hususu:

 

Üzerinde önemle durulması gereken bir diğer husus ise Aidat Ödeme Yükümlülüğünde Temerrüt konusudur. Dernek üyesinin aidat borcu dolayısıyla ayrıca temerrüde düşürülüp düşürülmemesi konusunda Yargıtay bir kararında her yıla ait aidat borcunun ait olduğu yılın sonuna kadar ödenmesi gerektiğinden; üyelik hukukunun ve hukuki ilişkinin niteliği ve mahiyeti gereği üyenin bu borcundan dolayı ayrıca temerrüde düşürülmesine gerek olmadığını ifade etmiştir.[7]