Özeti

                                                                                                                                                           D. Selçuk YETİM

                                                                                                                                                      Sayıştay Uzman Denetçisi

 

1. GİRİŞ

 

4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na dayanılarak hazırlanan Yapım İşleri Genel Şartnamesi yapım işlerinin esasını oluşturmaktadır. Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 11’inci maddesinde, “Anahtar teslimi götürü bedel sözleşmelerde, yapılacak işlerin uygulama projeleri, şartnameler ve diğer teknik belgelerle birlikte, sözleşmenin imzalanması sırasında yükleniciye verilir.” denilmekte, 12’nci maddesinde ise “Sözleşme konusu işler, idare tarafından yükleniciye verilen veya yüklenici tarafından hazırlanıp idarece onaylanan uygulama projelerine uygun olarak yapılır.” hükmü yer almaktadır. Anılan mevzuat hükümleri uyarınca anahtar teslimi götürü bedel işlerde, yükleniciler, uygulama projelerine ve mahal listelerine uygun olarak taahhütlerini yerine getirmek zorundadır. Uygulama projeleri mahal listesi ve diğer teknik belgelere uygun yapılmayan işler ise eksik veya kusurlu iş olarak değerlendirilmektedir.

 

Bu çalışmada öncelikli olarak eksik veya kusurlu işlerin neler olduğu ve devamında bu işlerin bedelinin nasıl tespit edileceği üzerinde durulacaktır.

 

2.EKSİK VE KUSURLU İŞLERİN TESPİTİ

 

      2.1. Eksik Ve Kusurlu İşler Nelerdir?

 

4735 sayılı Kanun’un “Sözleşme Türleri” başlıklı 6’ncı maddesinin (a) bendinde anahtar teslim götürü bedel sözleşme; “Yapım işlerinde; uygulama projeleri ve bunlara ilişkin mahal listelerine dayalı olarak, işin tamamı için isteklinin teklif ettiği toplam bedel üzerinden anahtar teslimi götürü bedel sözleşme” olarak tanımlanmıştır. Söz konusu madde hükmü uyarınca, anahtar teslimi götürü bedel işler bir bütün olarak ihale edilir ve teklifler de bu çerçevede verilir. İdarece, tüm isteklilere uygulama projesi,  mahal listesi ve diğer teknik belgeler verilir ve istenildiği takdirde yer gösterilir. İstekliler de elindeki belge ve bilgiler doğrultusunda tekliflerini hazırlar ve idareye sunar. Burada, yüklenicinin sorumluluğu proje ve mahal listeleri ile diğer belge ve bilgilere uygun olarak işi sonlandırmaktır. Tamamlanan işlerin, proje, mahal listesi, teknik şartname ve iş tanımlarına uygun gerçekleşip gerçekleştirilmediği, yerinde bakmak, analiz yaptırmak vs. şekillerde inceleme yapılmak suretiyle kontrol edilecektir.  Projede veya mahal listesinde yer verilen imalatlar yapılmadıysa veya yerine daha düşük kalite veya özellikte başka imalatlar yapıldı ise eksik veya kusurlu bir iş söz konusu olacaktır.

 

2.2. Anahtar Teslim Götürü Bedel İşlerde Ölçüm Yapılması Gerekir Mi?

 

İdarece, yaklaşık maliyetin tespiti kapsamında yapılan metraj hesaplamaları ile işin devamı sırasında ortaya çıkan gerçek durum arasında fark (eksik veya fazla) olması mümkündür. Bu hususla ilgili olarak, öncelikle belirtmek gerekir ki idarece hazırlanan metrajların ihale sürecinde doküman kapsamında isteklilere verilmemesi gerekmektedir[1]. Anahtar teslim götürü bedel işlerde aslolan husus, işin, idarece belirlenen metrajlara göre değil bir bütün olarak projelere ve mahal listesine uygun şekilde bitirilmesidir. Bu nedenle metraj hesaplamalarından hareketle ölçüm yapılması ve fazla ya da eksik imalata hükmedilmesi, anahtar teslim götürü bedel işlerin temel mantığına aykırıdır. Bu hususa ek olarak, istekliler kendisine sunulan belge ve bilgileri en ince ayrıntısına kadar inceleyerek, mahallinde inceleme yapmak suretiyle tekliflerini hazırlamaktadır. Ayrıca istekliler, adı geçen Şartname’nin “İşlerin Denetimi” başlıklı 14’üncü maddesinin 3’üncü bendinde yer alan hüküm gereğince,  kendisine verilen belge ve bilgiler ile fiili durum arasında bir çelişki var ise konuyu idareye bildirmek yükümlülüğündedir[2]. İsteklilerin herhangi bir itirazı yok ise fiili durum kabul edilmektedir. Dolayısıyla yaklaşık maliyette yer alan metrajlarla gerçek metrajlar arasında fark olduğu durumlarda dahi, bu fark dikkate alınmadan işin tamamlanması gerekmektedir.  

 

Örneğin, a1 no’lu mahal, ihaleden önce hazırlanan metrajda 20 m² olarak öngörülmüş ve mahal listesinde tüm zeminin granit yapılması istenilmiştir. Ancak yapılan ölçüm sonucu fiilen 15 m² olduğu tespit edilmiştir. Burada ortaya çıkan 5 m² lik fark için eksik iş yapıldığı gerekçesiyle yükleniciden herhangi bir kesinti yapılamaz. Tersine, aynı yerin 25 m² çıkması halinde ise yüklenici bu hali ile a1 no’lu mahal için istenilen imalatları yapmak zorundadır. İdarece 5 m² fazla imalat yapıldığı gerekçesiyle ek bir ödemede bulunulamaz. Buna karşılık,  mahal listesinde söz konusu yerin zemininin granit yapılması istenildiği halde, tüm zemin granit kaplanmamış veya daha düşük maliyetli başka bir malzeme ile kaplanmış ise eksik veya hatalı bir imalat söz konusu olacaktır. Böyle bir durumda yapılmayan imalatın bedeli tespit edilip, hakedişten düşülecektir. Ancak zeminin tümü istenilen malzeme ile kaplandı ise herhangi bir eksik ya da hata söz konusu olmayacaktır.

 

Ancak projede, mahal listesinde veya diğer belgelerde bir miktar verilmişse bu husus dikkate alınacaktır. Örneğin, mahal listesinde a1 no’lu mahallin duvarlarının 1,5 m yüksekliğinde yağlı boya yapılması öngörüldüğü halde, söz konusu mahalde 1 m yüksekliğinde yağlı boya yapılmış ise yarım metrelik alanı için eksik iş söz konusu olacak ve bu nedenle de yükleniciye yapılacak ödemelerden  kesintiye gidilecektir.

 

2.3. İş Artışı Veya İş Eksilişi Durumda Ölçüm Yapılması Gerekir Mi?

 

                 4735 sayılı Kanun’un “İş Eksilişi Ve İşin Tasfiyesi”  başlıklı 24’üncü maddesinde anahtar teslim işlerde %10 kadar iş artışı yapılacağı belirtilmiş, 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu’na dayanılarak hazırlanan Yapım İşleri Genel Şartnamesi’nin 22’inci maddesinin 1 inci fıkrasında ise; “12 üncü maddenin 4 üncü fıkrasında belirtilen proje değişikliği şartlarının gerçekleştiği hallerde, işin yürütülmesi aşamasında idarenin gerekli görerek yapılmasını istediği ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyatı verilmemiş yeni iş kalemlerinin ve/veya iş gruplarının bedelleri ile 21’ inci maddeye göre sözleşme kapsamında yaptırılacak ilave işlerin bedelleri, ikinci fıkrada belirtilen usuller çerçevesinde yüklenici ile birlikte tespit edilen yeni birim fiyatlar üzerinden yükleniciye ödenir.” denilmiştir. İlgili mevzuat hükmü uyarınca, artan işler iş kalemleri itibariyle belirlenir ve ihale dokümanında ve/veya teklif kapsamında fiyat verilmiş ise bu fiyatlar, fiyat verilmemiş ilgili imalatların her birisi için yeni birim fiyat belirlenir. Bu şekilde belirlenen birim fiyatlar kapsamında gerçekleştirilen işlerin metrajları (miktarları) hesaplanır, bu metrajlar yeni birim fiyatlarla çarpılmak suretiyle hakedişe dâhil edilir3.

 

 Diğer taraftan,  adı geçen maddede, iş eksilişi yapılan kalemlerinin bedelinin nasıl tespit edileceğine dair her hangi bir hüküm  yer almamaktadır. Ancak, kanaatimizce, iş eksilişi yapılan kalemlerin bedelinin tespitinde de, iş artışının bedelinin tespitine ilişkin hükümler uygulanması gerekmektedir.

Bu çerçevede, iş artışı/eksilişinin bedeli, bunlar için tespit edilen birim fiyatlarla idarece hazırlanan metrajların çarpımı sonucu bulunduğundan metrajların hatalı hesaplanması fazla ödemeye yol açabilecektir.  Bu nedenle, iş artışı yapılan imalatlar için fiilen yapılan metraj, ödemeye esas metrajdan az, iş eksilişinde ise tersi durum söz konusu olduğunda fazla ödeme söz konusu olacaktır.

     Burada gözden kaçırılmaması gereken husus, ihale kapsamında gerçekleştirilen işler için ölçüm yapma imkânı bulunmamaktayken aynı ihale kapsamında iş artışı ve iş eksilişi yapılan imalatlar için ölçüm yapılması gerektiğidir. Bu farklılığın nedeni, ihale kapsamında yapılan işler için yüklenici tarafından ihaleden önce her türlü inceleme yapılmak suretiyle işin tümü için tek bir teklif verilmesidir. Diğer bir ifade ile yüklenici, teklifini projede veya diğer belgelerle gerçek durum arasındaki eksik veya fazla imalatları göz önünde bulundurmak suretiyle vermektedir. Ancak iş artışı veya iş eksilişi yapılan durumlarda, bu kalemler için yeni birim fiyat yapılmakta ve bu birim fiyatlar ile imalat miktarı çarpılmak suretiyle ödenecek toplam bedel tespit edilmektedir. Özetle, ihale bedeli yüklenicinin eksik veya fazla imalatları göz önünde bulundurarak öngördüğü götürü bir bedel iken iş artışı ve iş eksilişi için ödenecek bedel düzenlenecek metrajlar üzerinden tespit edilmektedir. Bu nedenle de ihale kapsamında yapılan işlerde ölçüm yapılma imkânı bulunmamaktayken, iş artışı veya iş eksilişi yapılan imalatlarda ölçüm yapılabilmektedir.

 

 

3. EKSİK VEYA HATALI İŞLERİN BEDELİNİN TESPİTİ

 

Aşağıdaki bölümlerde bu işlerin bedelinin nasıl hesap edileceği konusunda genel kabul gören bir yöntem ortaya konulacaktır. Fakat belirtmek gerekir ki 2.3 numaralı bölümde açıklanan çerçevede farklı yöntemler de  kullanmak mümkündür.

      

 

3.1. Eksik İmalat

 

Örnek 3.1: Mahal listesinde26.195/6 pozundan parlak granit seramik karolarla fugalı döşeme Kaplaması imalatı yapılması öngörülen a1 no’lu mahalde, ilgili imalatın hiç yapılmadığı tespit edilmiştir.

 

                           

Granit İmalatının hesap cetvelinde4 öngörülen birim fiyatı                            =50,00 TL                                                                                    

a1 no’lu mahallin alanı                                                                                               =10 m²

 

Yapılmayan imalatın bedeli                                                      (50 TL*10 m²)         = 500,00 TL

 

4 Yapım İşleri Uygulama Yönetmeliğinin “İstenilecek Belgeler” başlıklı   30 uncu maddesinin (ç) bendinin 1 inci fıkrası gereğince, yüklenicilerden  hesap  cetveli istenilebilecektir

 

    

 

 

Yapılan işlemde, yapılmayan alan ile söz konusu işin birim fiyatı çapılmak suretiyle yapılmayan imalatın bedeli hesap edilmiştir.

 

 

3.2. Hatalı İmalat

 

Örnek 3.2: Mahal listesinde 26.195/6 pozundan parlak granit seramik karolarla fugalı döşeme kaplaması imalatı yapılması öngörülen yerlere, 26.206 poz numaralı 3 cm kalınlıkta renkli mermerle ile döşeme kaplaması imalatının yapıldığı tespit edilmiştir.

 

Granit İmalatının hesap cetvelinde öngörülen birim fiyatı                         =50,00 TL                                                           

Granit imalatının bayındırlık birim fiyatı                                                         = 58,56 TL

 

Mermer imalatının bayındırlık birim fiyatı                                                     =  48,46 TL

 

 

58,56                50,00

      *    48,46                 X      

 

           X= 48,46 * 50   = 41,37

                     58,56   

 

Mermer imalatı için ödenecek birim fiyat                                                           = 41,37 TL

 

İhale bedelinden yapılacak kesinti

 

     5.000,00 (50 TL*100 m²) -  4.137,00 (41,37 TL * 100 m²)                 = 863,TL’dir

 

Yapılan işlemde, öncelikle yapılmayan imalatın birim fiyatı, aynı imalatın bayındırlık birim fiyatı ile yerine yapılan imalatın bayındırlık birim fiyatı arasında orantı kurmak suretiyle,  mermer imalatının birim fiyatı hesap edilmiştir. Daha sonra ise, granit imalatı için öngörülen toplam bedelden, yerine yapılan mermer imalatı için ödenmesi gereken toplam bedel çıkartılmış ve yapılacak kesinti bulunmuştur.

 

4.SONUÇ

 

Anahtar teslim götürü bedel işlerin bir bütün olarak düşünülmesi, kabul veya denetimler esnasında işin projelerde, mahal listesinde, diğer teknik belgelerde veya tanımlarda istenilen şekilde yapılıp yapılmadığının kontrol edilmesi, proje, mahal listesi veya diğer teknik belgelerde miktar belirtilmiş olması halinde ölçüm yapılması gerekmektedir.  İş artışı veya eksilişi olduğu durumlarda ölçüm yapılabilecek ve yapılan ölçüm sonucu fiilen yapılan miktarın ödemeye esas miktardan az olduğunun görülmesi halinde aradaki fark ödenmeyecek, ödenmiş ise de kamu zararı olarak değerlendirilecektir.